بسمه تعالی     بیانیه ششمین همایش دندان‌پزشکی نیروهای مسلح   دندان‌پزشکی سلامت محور   ویژه دندان‌پزشکی کشور   سپاس پروردگار حکیم که همه چیز را برای انسان و انسان را برای خود آفرید و در تعالیم همه اولیاء و پیامبرانش حفظ سلامت و اعتلای زندگی این اشرف مخلوقات خویش را در همه ارکان وجودیش فرض و واجب قرار داد. امروزه، «انسان سالم» به عنوان مظهر بالندگی جوامع و« سلامت» نیز به عنوان سیاست شریف حفظ سرمایه گران‌بها و تجدید ناپذیر عمر بشری قلمداد و پایه و اساس توسعه پایدار و دستیابی به عدالت اجنماعی تعریف گردیده است.   در سند چشم انداز 1404 جمهوری اسلامی ایران نیز نگاه زیربنایی ویژه ای به مقوله سلامت گردیده و ایران را «کشوری با مردمی برخوردار از بالاترین سطح سلامت و دارای عادلانه ترین وتوسعه یافته ترین نظام سلامت در منطقه آسیای قفقاز، خاور میانه و کشورهای همسایه» ترسیم نموده است.   ارتقاء سلامت جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی آحاد مردم ایران در راستای تامین، توزیع و توسعه عادلانه سلامت در سایه امن رعایت حقوق اجتماعی و مدنی ایشان که همانا در پاسخ‌گوئی عادلانه نظام به مردم و تکریم خدمت گیرندگان نظام سلامت متجلی خواهد شد، وظیفه خطیر و نقشه راهی روشن برای کسب برترین جایگاه منطقه در سال 1404 برای متولیان نظام سلامت کشور محسوب شود.   سلامت، شیوه درست زندگی کردن است، نه هدفی برای زندگی و این مهم جز با آموزش صحیح مهارت‌های درست زندگی کردن، ایجاد زمینه های اصلی شرایط زندگی و تبیین خصوصیات زندگی سالم و تفاوت آن با زندگی ناسالم و بیمار در جامعه تسری نمی‌یابد واین امر در کنار عرضه خدمات سلامت که مبتنی بر برنامه‌های سلامت محور باشد جزو وظایف حاکمیت در هر کشوری است و به واقع تدوین منش و روش زندگی سالم آحاد یک جامعه در گرو اندیشه و سیاست‌های طراحی شده تصمیم سازان و تصمیم گیرندگان کلان آن جامعه است.   ارتقاء سلامت شامل مجموعه اقدامات هدف‌مند و اولویت داری هم‌چون؛ مکانیسم‌های پیش‌گیری از ابتلا به بیماری به‌عنوان زیر بنا و گام نخست، ساده‌تر کردن انتخاب‌های در دسترس هر فرد در بهبود زندگی و ارتقاء سلامت خود در مرحله بعد و نهایتاً قرار گرفتن در موقعیتی بالنده از نظر شخصی و اجتماعی در قالب نوع انتخاب مسئولیت برای نقش آفرینی در عرصه توسعه سلامت است.   سلامت دهان و دندان: سلامت دهان و دندان یکی از اجزاء مهم و تاثیر گذار سلامت عمومی هر فرد است و در مفهوم عبارت است از داشتن یک نظام دندانی سالم و کارآمد، فاقد هرگونه بیماری لثه، نسوج نرم و یا سخت موجود در دهان که در نهایت منجر به ایجاد وضعیت مطلوب از نظر فیزیکی، ذهنی و اجتماعی برای شخص شود. بی شک بیماری‌های دهانی و دندانی از معضلات مهم و شایع سلامت عمومی بوده و اثر ات ناشی از بروز آن‌ها در کیفیت زندگی اجتماعی و فردی هر شخصی، بسیار اثر گذار می‌باشد. بسیاری از مطالعات در حوزه‌های مختلف علوم بالینی حکایت از تاثیر بیماری‌های دهان بر روی بیماری‌های سیستمیک داشته و بالعکس تظاهرات دهانی بسیاری از امراض از علایم شایع آن‌ها محسوب می‌شود و شاید از این زاویه بهتر بتوان به درک روشن و مبتنی بر دانش فراوان پیامبر اکرم (ص) و ائمه اطهار (ع) به توصیه‌های متواتر مردم به اهتمام در رعایت بهداشت دهان و دندان پی برد.   در اغلب نظام های متولی سلامت، جهت ارتقا سلامت جامعه، بر سه جزء مهم تاکید و تصریح می شود؛ شناخت عوامل زمینه ای و موثردر ایجاد سلامت، تشریک مساعی جمعی و پی‌ریزی فعالیت های بین بخشی و در نهایت در پیش گرفتن روی‌کرد راهبردی منسجم و در عین حال فراگیر.   از آن‌جا که در دکترین امروز در عرصه بهداشت و درمان، ارتقاء هر یک از اجزای سلامت مانند بخش دهان و دندان با توسعه و ارتقاء سلامت عمومی بدن هم‌راستا بوده و در یک مسیر واحد تعریف می‌گردند، بنابراین، استراتژی‌های ارتقاء سلامت دهان نیز از شکل و قالب استراتژی‌ها و برنامه‌های ارتقا سلامت کلی بدن برخوردار بوده و از موارد اصولی زیر تبعیت می‌نمایند:   مطالعات نیاز سنجی : به منظور تعیین وضعیت موجود میزان سطح سلامت و بیماری در افراد جامعه، امکان اولویت دهی و برنامه ریزی عملیاتی جهت مداخله‌های موثر و قابلیت تهیه نتایج و تحلیل آن‌ها جهت ارایه پس خوراند به سیستم در راستای بهینه سازی فرایندها.   *تعیین و تدوین اهداف: تهیه و تبیین مجموعه اهداف معین، قابل برنامه‌ریزی و دستیابی، بر اساس مطالعات نیاز سنجی و مبتنی بر شواهد که به دنبال اجرای آن بتوان روند ارتقا سطح سلامت دهان و دندان مردم را ارزیابی نمود.   *برنامه ریزی عملیاتی با محوریت و قالب فرهنگ پیش‌گیرانه : به منظور نهادینه نمودن فرهنگ پیش‌گیری در ارکان جامعه و جلوگیری از پیشی گرفتن مداخلات گران و پیچیده درمانی بجای رویکردهای ساده، موثر و ارزان پیشگیری در نظام ارایه خدمات.   *روی‌کرد فراگیر و همه جانبه در عرصه سلامت به جای بخشی نگری: در راستای بهره مندی از تمامی قابلیت‌ها و پتانسیل‌های موجود در کل نظام سلامت و با تاکید بر سیاست های گسترش سلامت عمومی.   *تمرکز بر سلامت عمومی به جای سلامت فردی: استفاده از برنامه های جمعیت محور و جامعه گرا به جهت ارزش افزوده بالا و قابلیت ذاتی فرهنگ ساز بودن آن‌ها.   *جلب مشارکت های اجتماعی به جای توسعه فعالیت های فردی: با بهره‌مندی از تکنولوژی‌های آموزشی، رسانه ها و ابزارهای متنوع فرهنگی به منظور فرهنگ سازی در جامعه در راستای گسترش همکاری‌ها و تشویق و ترغیب مردم و بخش خصوصی کشور در امر سرمایه گذاری‌های متنوع و کاربردی در عرصه سلامت.   *توجه به عوامل زمینه ای تعیین کننده و موثر بر سلامت دهان و دندان: شناخت عوامل موثر در تثبیت و حفظ سلامت دهان و دندان و یا فاکتورهای زمینه ساز در بروز و یا شیوع بیماری‌ها با استناد به مطالعات معتبر علمی به منظور اثر بخشی بیش‌تر و بهتر مداخلات.     *طراحی وانجام اقدامات مبتنی بر شواهد: استفاده از دانش مبتنی بر نتایج حاصل از محک تحقیق و تجربه در راستای اجتناب از روش‌های سعی و خطا و در اختیار گرفتن عقل جمعی و فرا مرزی جهت بهره‌مندی جامعه از آخرین و مستدل‌ترین تجربیات علمی و عملی دنیا.     *بازبینی و ارزیابی مستمر نظام ارایه خدمات سلامت و در صورت نیاز جهت دهی مداوم به آن با روی‌کرد اصلاحی به منظورگسترش عدالت اجتماعی: انجام ارزیابی‌های درون ساختاری در ارکان نظام ارایه خدمات به جهت ارتقا سطح آن‌ها، اصلاح بخش‌ها و مداخلات بی اثر و یا حتی حذف فرایند‌های مخرب و یا بازدارنده در آن و همچنین انطباق هرچه بهتر و بیش‌تر نظام ارایه خدمات با عدالت اجتماعی در زمینه ارایه و توزیع خدمات بین مردم.     *تاکید بر شناخت علل و عوامل در بروز اجتماعی فرهنگ های غلط و ناسالم در عرصه بهداشت: از طریق اطلاع رسانی موثر به مردم در حوزه روش شناسی و چگونگی انتخاب مداخلات بهداشتی و پرهیز از توصیه های موردی و غیر مستدل در عرصه سلامت فردی و خانوادگی.     *ارایه الگوی صحیح تغذیه به جامعه ومقابله با اثرات نامطلوب، غیر بهداشتی و یا فاقد ارزش بعضی محصولات غذائی تولید و یا توزیع شده در کشور.      *توجه ویژه به اصول اخلاقی و فرهنگ اسلامی موثر در ارتقاء فرهنگ سلامت دهان و دندان مردم.   وضعیت موجود دندان‌پزشکی کشور:   آخرین گزارش ارایه شده توسط وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در خصوص وضعیت شاخص‌های ارزیابی سلامت دهان درسال 1383، بیان‌گر این مهم است که در کودکان ایرانی در سن 12 سالگی نسبت به سنین 3 ، 6 و 9 سالگی، بیش‌ترین تعداد دندان‌های دائمی پوسیده، پر شده و کشیده شده (DMFT=2 ) وجود داشته و در این سنین میزان DMFT در دختران بیش‌تر از پسران و در شهرنشینان بیش‌تر از روستائیان می باشد. هچنین بر اساس رتبه بندی کشورها از منظر شاخص پوسیدگی در سن 12 سالگی، کشور ایران در منطقه Low Caries قرار داشته ولی متاسفانه با افزایش سن، میزان پوسیدگی دندان سیر صعودی یافته به نحوی که در سن 35 سالگی از نظر این شاخص ایران در منطقه Moderate Caries قرار می‌گیرد. به عبارت دیگر با افزایش سن وضعیت سلامت دهان و دندان درایران نسبت به سایر کشورها بدتر می‌شود.   شاخص مشارکت عادلانه مالی سلامت (FFCI ) در کشور ایران، حدود83 صدم ( رتبه 112 در بین تمام کشورها) می‌باشد و سهم پرداخت از جیب مردم از هزینه‌های سلامت بیش از 57% است که در بخش دندان‌پزشکی این سهم نسبت به کل خدمات بسیار بالاتر بوده و طبق گزارش مرکز آمار ایران، 91% از هزینه‌های خدمات دندان‌پزشکی مستقیماً توسط خود مردم پرداخت شده و در حقیقت سهم بیمه‌ها از کل این مخارج فقط 8/8% می‌باشد.   همچنین سطح دسترسی و میزان بهره‌مندی از خدمات نیز در بین گروه‌های جمعیتی عادلانه نمی‌باشد، به‌طوری که روستائیان به دلیل شرایط ناشی از توزیع نامطلوب امکانات و نیروی انسانی دسترسی کم‌تری به خدمات دندان‌پزشکی داشته و در عین حال به علت سطح درآمدی پایین‌تر، امکان بهره‌مندی کم‌تری نیز از خدمات سلامت دهان ودندان را دارند.   نظام ارایه خدمات دندان‌پزشکی در ایران تا حدود زیادی از الگو‌های موجود در نظام‌های سرمایه داری، یعنی مدل ارائه خدمات مبتنی بر بازار (market –based) پیروی نموده و نقش دولت در ارائه این خدمات بسیار ناچیز است. روش تامین مالی و مکانیزم پرداخت در این حوزه غالباً Fee for service و پرداخت از جیب بوده و آن‌چه به نام بیمه‌های دندان‌پزشکی در ایران مشغول به کار می‌باشند عملاً از الگوهای صندوق‌های کمک مالی جهت کاهش هزینه‌ها تبعیت می‌نمایند. در حقیقت نقش بنیادین بیمه‌های سلامت به عنوان صنایعی پویا که به‌دلیل مشارکت در چرخه تولید و عرضه هوش‌مند خدمات و بالطبع تقویت نظام ارجاع در سیستم ارایه خدمات کشور که امکان گسترش هر چه بیش‌تر چتر عدالت اجتماعی در جامعه را فراهم می‌سازد، غالباً به دلیل ساختار مالی متکی بر درآمدهای نفتی کشور ضعیف و کم‌رنگ بوده و به‌واسطه عدم تناسب وظایف ذاتی با ماموریت‌های اجباری تحمیل شده به بدنه آن، همواره از اهداف برنامه ای خود عقب می‌باشد.   سیستم ارایه خدمات سلامت دهان و دندان در ایران از پیوند ساختاری منسجمی با دیگر بخش‌های نظام ارایه خدمات سلامت عمومی کشور برخوردار نبوده و واحد‌های دندان‌پزشکی موجود در مراکز درمانی خصوصی و نیمه دولتی عموماً به مثابه «جزیره های پول ساز » در نظر گرفته می‌شوند و این سبب شده است که در ذهن و فرهنگ عمومی مدیران و بالطبع مردم، رسیدگی به وضعیت سلامت دهان و دندان نیز تقاضائی لوکس و حتی مازاد به شمار رود.   در سال 80-1379 مطالعه نیاز سنجی در زمینه تعیین میزان تعداد دندان‌پزشک مورد نیاز کشور درطرح بررسی آمایش سرزمینی جمهوری اسلامی ایران تا سال 1404 صورت پذیرفت که متاسفانه نتایج حاصل از آن تا کنون بنا به دلایل مختلف و حتی پیروی از سلایق شخصی بعضی مدیران، اجرائی نگردید و این در حالی است که به یک‌باره و بدون هرگونه مطالعه علمی و مبتنی به داده‌های نیاز سنجی تعداد دانشکده‌های دندان‌پزشکی کشور از 18 دانشکده به حدود 40 دانشکده افزایش یافت و تعداد دندان‌پزشکان کشور در سال 89 به حدود 25000 بالغ گردید و این بدان معناست که در حال حاضر به ازاء هر 3000 نفر جمعیت کشور، یک دندان‌پزشک وجود دارد.   کاهش نسبت جمعیت به تعداد دندان‌پزشک در سال‌های اخیر و تولید نیروی انسانی گران قیمت و متخصص که برای بهره‌مندی از قابلیت‌های آن‌ها، برنامه ملی منسجم و کشور شمولی از قبل تدوین نشده بود از یک سو و فقدان زیر ساخت‌های مالی و تجهیزاتی در ساختار شبکه از سوی دیگر، منجر به انباشت ناموزون دندان‌پزشکان فارغ التحصیل در شهرهای بزرگ، افزایش تمایل به مهاجرت آن‌ها و افزایش اختلال ماهوی و اخلاقی در روابط پزشک بیمار و بالعکس گردید که این پدیده، خود ناشی از تبدیل شدن عرصه شریف و نظام‌مند سلامت و طبابت به بازار مکاره کالای زیبایی و گاهی متاعی غیر واقعی به نام سلامت است. تعداد بیش از حد نیاز دندان‌پزشکان در شهرها خود آسیب دیگری را تشدید نموده است که تحت عنوان «القای تقاضا توسط ارائه دهنده خدمات » (Supplier Induced Demand ) خوانده می‌شود و در حقیقت، روند شتابنده افزایش تعداد متخصصان دندان‌پزشکی نشانه ای از همین Over load بودن تعداد دندان‌پزشکان کشور است.   با افزایش تعداد دندان‌پزشکان عمومی و متخصص، حوزه توزیع و ارایه خدمات دندان‌پزشکی نیز نه تنها بهبود نیافت بل‌که، بیش از آن‌که منجر به افزایش دسترسی جمعیت‌های حاشیه نشین و روستا نشین به خدمات دندان‌پزشکی گردد، به تراکم بیش از حد (over load ) دندان‌پزشکان در شهر های بزرگ انجامیده است.   سیاست‌گذاری‌های انجام شده در حوزه پذیرش دانشجو و آموزش دندان‌پزشکی عمومی و تخصصی نیز در گسست از انطباق علمی و زیر ساختی با نیازهای واقعی کشور به این آشفتگی دامن زده و شاید این پرسش را در مقابل سیاست‌گذاران آموزش کشور در عرصه دندان‌پزشکی قرار می‌دهد که با توجه به حجم فعلی پذیرش دانشجوی تخصصی دندان‌پزشکی در کشور و با عنایت به فقدان امکانات مناسب در غالب مناطق که بتواند برای این نیروهای گران قیمت نیز دارای جاذبه باشد، ایران عزیز سالانه به چند نفر دندان‌پزشک متخصص در استان‌ها و شهرستان‌های مختلف نیاز دارد؟ و چه اصراری به آموزش رایگان تحصیلات تکمیلی در حوزه دندان‌پزشکی تخصصی وجود دارد؟   گسترش شیوه زندگی مدرن بر زندگی شهرنشینی در ایران از دو زاویه افزایش بی رویه مصرف رژیم‌های غذائی پوسیدگی زا از یک سو و افزایش تقاضاها و توقعات مردم به دلیل ارتقاء سطح آگاهی‌های عمومی و فرهنگ سلامت از سوی دیگر، منجر به افزایش تصاعدی تقاضا برای دریافت خدمات دندان‌پزشکی از جانب مردم شده است و این روندی است که به دشواری بتوان بدون داشتن برنامه ای دانش محور و منسجم آن را به درستی هدایت نمود.   گذر از دندان‌پزشکی درمان محور به دندان‌پزشکی جامعه نگر و سلامت محور:   دندان‌پزشکی درمان محور که از دیر باز فلسفه حاکم بر حرفه دندان‌پزشکی بوده است به طور ذاتی محدودیت‌ها و نقاط ضعفی دارد که مانع از موفقیت آن درکنترل بیماری‌های دهان در جوامع مختلف شده است. از جمله این محدودیت‌ها می‌توان به عدم توجه به عوامل اساسی تاثیرگذار بر سلامت دهان، کمبود منابع برای درمان بیماری‌های موجود، فاصله در سطح آگاهی بین شاغلین این حرفه (غالباً دندان‌پزشکان) و افرادی که بیش‌ترین نیاز به خدمات دندان‌پزشکی را دارند، اشاره کرد. از طرف دیگر در سیستم دندان‌پزشکی که مبتنی بر سلامت باشد تلاش می‌گردد با افزایش مهارت‌های فردی، ایجاد محیط حمایت کننده، تقویت همکاری بین بخشی و قانون‌گذاری مبتنی بر سلامت، بستری فراهم شود که میزان بروز و بار بیماری‌ها کاهش یافته و دسترسی به خدمات سلامتی عادلانه باشد.   اگر قرار باشد شعار «سلامت دهان برای همه» به واقعیت تبدیل شود، مداخلات دندان‌پزشکی در سطح جامعه باید از شکلی که ما می‌شناسیم و رایج است تغییر کند. چرا که سیستم خدمات سلامت دهان و دندان موجود، به‌طور ذاتی دارای محدودیت‌هایی است که مانع از تحقق شعار فوق خواهند شد. برخی از این محدودیت‌ها عبارتند از:   1-منابع مالی لازم برای ارایه فراگیر خدمات بهداشتی و درمانی دندان‌پزشکی به مردم غالباً محدود بوده و با توجه به برنامه‌های ریاضت اقتصادی دولت‌ها هر ساله نیز کم‌تر و کم‌تر می‌شوند. این در حالی است که سیاست‌های اقتصادی جاری در غالب کشورهای دنیا نیز بیش از پیش موجب منجر به افزایش فاصله طبقات اقتصادی بین آحاد مردم گشته و در اکثر مواقع منجر به افزایش فقر و در نتیجه کاهش دسترسی غالب مردم به مراقبت‌های سلامت، به‌خصوص در قشرکم درآمد جوامع می‌گردند. مسلماً این نکته در مورد خدمات بهداشتی درمانی دندان‌پزشکی با توجه به بالا بودن هزینه این نوع خدمات، ظهور و بروز بیش‌تری دارد.   2-به نظر می رسد در سیستم موجود ارائه خدمات دندان‌پزشکی اهداف مراقبت‌های سلامت معکوس شده به طوری که درمان‌های دندان‌پزشکی ترمیمی به عنوان یکی از راهبردهای اصولی در دستیابی به سلامت دهان، خود تبدیل به اساسی‌ترین هدف شده است . نگاهی به ساختارهای سیستم دندان‌پزشکی نشان می‌دهد که تمامی آن‌ها در تلاش برای درمان بیماری‌های مهم دهان یعنی پوسیدگی دندان و بیماری‌های پریودنتال می‌باشند. در حالی که در واقعیت تلاش غالب در حوزه دندان‌پزشکی ترمیمی، تدارک اقدامات تخصصی بیشتر برای گروه محدودی از جمعیت و وابستگی هر چه بیش‌تر ارایه این خدمات به کادر درمانی حرفه ای‌تر ، تاکید بر انجام مداخلات درمانی پیچیده، وابستگی به تکنولوژی‌های مدرن و عدم توجه به همکاری‌های بین بخشی است که تمامی این موارد بر خلاف اصول PHC هستند.   3-عوامل تعیین کننده و شناخته شده زمینه ای در ارتقای سلامت دهان و دندان و یا در جلوگیری از بروز و گسترش بیماری‌های این ناحیه، در بخش کلان تصمیم ساز و تصمیم گیرنده نظام سلامت و کشور، به‌دلایل متعدد که شاید مهم‌ترین و عمده ترین آن فقدان زیر ساخت های قانونی، مدیریتی و تکنولوژیکِ از قبل طراحی شده در این عرصه است، مورد توجه قرار نگرفته‌اند. بر طبق تحقیقات عدیده به عمل آمده در شناخت عوامل موثر در سلامت هر فرد، وضعیت سلامت هر کس با نسبت‌های خاصی تحت تاثیر عوامل زیر می‌باشد:   سیستم مراقبت های سلامت حدود 25%، عوامل بیولوژیکی حدود10%، عوامل فیزیکی حدود 15% ، و عوامل محیط اجتماعی حدود 50%، این در حالی است که در سیستم موجود دندان‌پزشکی کشور، کم‌ترین تاکید و توجه بر عوامل اجتماعی تعیین کننده سلامت قرار دارد.   4-کادر درمانی دندان‌پزشکی در سیستم دندان‌پزشکی ایران در حال حاضر، دارای کم‌ترین ارتباط با افرادی هستند که بیش‌ترین نیاز به مراقبت‌های سلامت دهان و دندان را دارند. توجه کادر درمانی دندان‌پزشکی و به خصوص دندان‌پزشکان بیش‌تر متوجه طبقه متوسط و غنی جامعه است چرا که احساس هم ذات پنداری بیش‌تری را با آن‌ها دارند.   با توجه به مطالب فوق وبه منظور حرکت در جهت حل مسایل فرارو، باید برای پرسش‌های اساسی زیر به دنبال پاسخ های مناسب بود:   - برای ارائه مراقبت‌های سلامت دهان، مناسب ترین ساختار نیروی انسانی چه می‌باشد ؟   - بسته‌های خدمات سلامت دهان برای توزیع در سطح جامعه باید براساس چه ترتیب و کیفیتی از منظر جمعیتی و دسترسی تعریف و مدیریت نمود؟   - نظام تخصیص بودجه در حوزه سلامت دهان چگونه تبیین گردد که مداخلات سلامت محور به جایگاه مناسب و اساسی خود دست یابند؟   - ... و دیگر پرسش های قابل طرح بر اساس نیاز‌های زیربنایی و مهم مورد بحث در سیستم‌های ارایه خدمات سلامت.   مراقبت‌های اولیه سلامت دهان (Primary oral health care)   اصول مراقبت‌های اولیه سلامت (PHC) هم اکنون نیز همچون زمانی که برای اولین بار در سال 1978 تصویب گردیدند مستدل بوده و دارای درجه اعتبار بالایی می‌باشند.   از اهم این اصول می توان به موارد زیر اشاره نمود:   توزیع عادلانه خدمات سلامت، درگیر کردن جامعه در برنامه‌های سلامت ، تمرکز بر پیش‌گیری و ارتقاء سلامت، استفاده از تکنولوژی مناسب، همکاری بخش‌های مختلف جامعه. اما این‌که چگونه می توان این اصول را در گستره سیستم ارایه خدمات دندان‌پزشکی نیز ساری و جاری کرد، مطلبی در خور توجه و اهتمام است که در این بخش به‌طور اجمالی به آن پرداخته می‌شود.   توزیع عادلانه (Equitable distribution ) : بی عدالتی در حوزه سلامت به تفاوت‌هایی اشاره دارد که غیر منصفانه بوده ودر عین حال قابل اجتناب نیز می‌باشند. قاعدتاً ما نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم که همه افراد یک جامعه از یک سطح از سلامت دهان برخوردار بوده و یا در طول زندگی خود، به یک میزان بیماری‌های دهان را تجربه کنند. بنابراین، عدالت در سلامت دهان به معنی تلاش برای ایجاد فرصت های برابر برای همه افراد جامعه به منظور دستیابی به سلامت دهان با کاهش میزان بار بیماری‌ها، ایجاد دسترسی به خدمات سلامت دهان تا پائین‌ترین سطوح جامعه است.   یافته‌های متعددی از تحقیقات انجام شده در جوامع مختلف توسعه یافته و در حال توسعه به این حقیقت اذعان دارندکه افراد فقیر و گروه‌های جمعیتی کم درآمد، وضعیت سلامت دهان بدتری نسبت به گروه‌های جمعیتی متوسط و پر درآمد داشته و در عین حال به میزان کم‌تری نیز از خدمات سلامت دهان بهره می‌برند. برای این‌که اصل توزیع عادلانه در سیستم ارائه مراقبت‌های سلامت دهان رعایت شود. باید در حوزه سیاست‌گذاری سلامت دهان تدابیری اندیشیده شود تا تمام گروه‌های جمعیتی امکان دسترسی به خدمات سلامت دهان را داشته باشند. از جمله این تدابیر، تربیت نیروهای حد واسط در حوزه ارایه خدمات پیش‌گیرانه دندان‌پزشکی است که با آموزش‌های کوتاه مدت و منطبق بر پیش‌گیری، به ارائه خدمات اولیه سلامت دهان در مناطق دور دست بپردازند.   مشارکت مردم (Community involvement ) : مداخلات سلامت شامل راهبردهای درمانی، هرچند که طراحی مناسب داشته و یا حتی به خوبی مورد آزمون قرار گرفته باشند، اگر با شرایط محیطی که در آن اجرا می‌گردند مطابقت نداشته و یا مورد پذیرش دریافت کنندگان این مداخلات قرار نگیرند، اثرمطلوب و موثری بجا نخواهند گذاشت. سیستم موجود مراقبت‌های دندان‌پزشکی مردم را وادار می‌کند که از محیط واقعی زندگی خود خارج و قدم به دنیای پر استرس و بیگانه دندان‌پزشکی گذارند و در این فضای رعب آور و در عین حال پرهزینه واقعیت‌های تجربه نکرده و جدید آن را تجربه نموده و غالباً بدون هرگونه اختیاری آن‌ها را بپذیرند. اما در تفکر و فلسفه سلامت جامعه (Community health) ، این کادر درمانی دندان‌پزشکی است که ذاتاً و به عنوان ماموریت رسمی خود موظف است که به محیط زندگی مردم وارد شده و خود را با شرایط مردم سازگار نماید. در چنین شرایطی است که مردم بیش‌تری از مراقبت های سلامت بهره مند خواهند شد.   تمرکز بر پیش‌گیری و ارتقاء سلامت Focus on prevention and health promotion) ) : واژه پیش‌گیری در فرهنگ دندان‌پزشکی معادل انجام یک خدمت درمانی مثل گذاشتن سیلانت، انجام فلوراید تراپی یا آموزش بهداشت قرار گرفته است. این‌چنین برداشتی، پیش‌گیری را در ردیف سایر خدمات درمانی دندان‌پزشکی قرار می‌دهد که برای ارائه آن یک رابطه ارائه دهنده- ارائه گیرنده و در نتیجه وابستگی مردم به کادر درمانی لازم است. باید درک ما از پیش‌گیری فراتر از میکروب، پلاک دندانی وتغییر رفتار باشد. وقتی به‌طور عمیق در چرخه علیت مشکلات سلامت دهان نظر کنیم متوجه می‌شویم که علل اصلی این مشکلات، عوامل اجتماعی است که هم‌چون یک شبکه پیچیده، بسیاری از مردم را به دام می اندازد.   برای این‌که پیش‌گیری به معنای واقعی به وقوع بپیوندد، هر کس باید احساس کند که تلاش‌های او برای پیش‌گیری مفید است و انرژی و هزینه ای که در این راه می‌پردازد، سرمایه گذاری برای سلامت اوست. عدم کنترل از دیر باز به عنوان یک عامل خطر برای بروز بیماری‌ها شناخته شده در حالی‌که داشتن کنترل به عنوان یک تسهیل کننده سلامت می‌باشد. به این شکل، یکی از اساسی ترین اجزای ارتقاء سلامت در قالب پیش‌گیری، توان‌مند سازی فرد و جامعه است به طوری که مردم بتوانند محیط زندگی خود را از وضعیتی غیر سالم به سالم تغییر دهند. در چنین بستری، مردم اولویت‌های سلامت خود را به خوبی تشخیص داده و درخواست مشارکت در طراحی و اجرای برنامه‌های سلامتی نموده و حتی در ارزیابی این برنامه ها نیز دخالت می‌کنند.   تکنولوژی مناسب (Appropriate technology ) : راهبرد واحد درمانی که در دانشکده‌های دندان‌پزشکی مورد تاکید است، نیازمند تجهیزات بسیار گران قیمتی می‌باشد . این مسئله همراه با قیمت‌های رو به افزایش هزینه‌های دندان‌پزشکی، دانشجویان دندان‌پزشکی را وادار می‌کند که بعد از فارغ التحصیلی به دنبال فراهم کردن مجموعه‌ای مشابه از امکانات برای ارائه خدمات به افرادی باشند که قادر به پرداخت هزینه‌های دندان‌پزشکی هستند. فارغ التحصیلان دندان‌پزشکی بدون این تجهیزات خود را دست بسته و همچون «ماهی بیرون از آب» می‌بینند. ارائه این آموزش‌ها به دانشجویان نیز مستلزم بار فراوان مالی بر دولت است. از طرفی دیگر، انتقال این دانش و تجهیزات به جوامع کم درآمد و دور دست و به‌کار گرفتن آن برای ارائه خدمات به این جمعیت‌ها با مشکلات جدی همراه است. این چنین روی‌کردی کاملاً در خلاف جهت اهداف «توزیع عادلانه» و «توان‌مند سازی» می‌باشند و در نتیجه قشر کم درآمد جامعه که در مناطق دور از مرکز زندگی می‌کنند کم‌ترین بهره را از خدمات پیچیده دندان‌پزشکی می برند. نکته اصلی در این موضوع این است که بیماری‌های دهان به بهترین شکل مورد درمان قرار گیرند. اما با هزینه ای که قابل پرداخت توسط غالب آحاد جامعه باشد. این نکته بدان مفهوم نیست که به‌دنبال کاهش هزینه ارایه خدمات، حتی به قیمت از بین رفتن کیفیت و یا محتوی مداخله بود و یا این‌که در این‌گونه خدمات مواد و تجهیزات ارزان یا احیاناً دست دوم تهیه و ارائه شود بل‌که هدف، بهره‌گیری ازروش‌هایی است که به کادر درمان کمک کنند تا با وجود شرایط سخت اقتصادی و اجتماعی و با حداقل امکانات، بیش‌ترین کارائی را داشته باشند. درمان‌های ترمیمی بدون تروما ( (A traumatic restorative treatment ART و یا درمان پالپ زنده (Vital Pulp Trapy ) مثال های خوبی برای بهره‌مندی از تکنولوژی مناسب سلامت محور در حوزه مراقبت‌های اولیه سلامت دهان است.   همکاری بخش های مختلف جامعه (Multi-sectoral approach) : یکی از دلایل عمده موفقیت بسیاری از برنامه‌های سلامت دهان این است که به‌صورت مجزا و خارج از برنامه‌های سلامت دهان این است که به‌صورت مجزا و خارج از برنامه‌های سلامت عمومی اجرا می‌شوند. با توجه به روی‌کرد عامل خطر مشترک (Common risk factor approach) ، برنامه های سلامت دهان به شکل بهتری می‌توانند در برنامه‌های سلامت عمومی ادغام شوند و با اتخاذ راهبردهای مبتنی بر جمعیت (Population – based strategies ) بخش عظیم‌تری از جمعیت را منتفع کند و با اتخاذ روی‌کرد عامل خطر مشترک می‌توان با هزینه ای کم‌تر تعداد بیش‌تری از بیماری‌ها (نسبت به مداخلات خاص برای هر بیماری) را که فاکتور خطر مشترکی دارند، تحت تاثیر قرار داد. به عنوان مثال: رژیم غذائی ناسالم می‌تواند بروز بیماری‌های قلبی- عروقی را هم‌چون بیماری‌های دهان تحت تاثیر قرار دهد. از طرفی کاهش مصرف قندها، چربی‌ها و نمک با هم و در قالب یک برنامه احتمال موفقیت برنامه را نسبت به تمرکز بر کاهش قندها به تنهایی افزایش می‌دهد و می‌تواند در کاهش بار بیماری‌های قلبی- عروقی و بیماری های دهان اثر گذار باشد.   در نهایت برای طراحی راهبردهای موثر برای ارتقاء سلامت دهان، ما باید در درجه اول عوامل ایجاد کننده بار فراوان موجود بیماری‌های دهان را به طور دقیق مورد بازبینی قرار بدهیم. در این راه باید زنجیره علی و معلولی بیماری‌های دهان را تا منشاء اصلی آن جستجو کرده و از همان ابتدا و از سرچشمه جلوی بروز بیماری‌های دهان را بگیریم. این امر بدون تحقیق کافی در این زمینه و سیاست‌گذاری های مبتنی بر شواهد و اجرای دقیق سیاست‌های مناسب تحقق پیدا نخواهد کرد.   یک پیشنهاد:   جهت بررسی جامع وضعیت موجود دندان‌پزشکی کشور و تعیین اهداف سلامت دهان و دندان برای سال 1404 مطابق با چشم انداز نظام سلامت و اصلاحات مورد نیاز برای تغییر روی‌کرد از دندان‌پزشکی درمان محور به سلامت محور و نیز تعیین راهبردهای دندان‌پزشکی سلامت محور، ضروری است که کارگروه دندان‌پزشکی سلامت محور زیر نظر مقام محترم وزارت یا معاونت محترم تحقیقات و فناوری و یا در ذیل شورای عالی سلامت کشور، متشکل از صاحب نظران، دل‌سوزان و محققان دندان‌پزشکی کشور تشکیل و برنامه‌های کوتاه مدت و دراز مدت سامان‌دهی نظام دندان‌پزشکی کشور به‌عنوان سند جامع نظام دندان‌پزشکی کشور را طراحی نموده تا راهنمای عمل مراکز تصمیم گیری و اجرائی دندان‌پزشکی کشور شود. انشاء ا...   و من ا... التوفیق   دبیر خانه ششمین همایش دندان‌پزشکی نیروهای مسلح   دندان‌پزشکی سلامت محور   آبان 1390

بایگانی مطالب:

بیانیه انجمن اسلامی جامعه پزشکی ایران پیرامون انتخابات سازمان نظام پزشکی کشور
نامه سرگشاده به دکتر شهاب الدین صدر
مصاحبه سه عضو جامعه اسلامی دندان پزشکان
بیانیه انجمن ایمپلنتولوژی ایران
بیانیه ششمین همایش دندان‌پزشکی نیروهای مسلح
بیانیه جامعه اسلامی دندانپزشکان پیرامون عملکرد وزارت بهداشت
بیانیه جامعه اسلامی دندانپزشکان پیرامون انتخابات انجمن دندانپزشکی ایران